Pieśń nad pieśniami

  Kilkakrotnie postawiono mi zarzut, że krytykując ortodoksyjne chrześcijaństwo, kłócąc się o interpretację Biblii, unikam jak ognia tematyki poematu „Pieśń nad pieśniami”. Jest w tym trochę prawdy, bo jak niejednokrotnie podkreślałem, poezja to moja pięta achillesowa. Nawet nie próbuję udawać, że mi się podoba, że jestem w stanie się nią zachwycać, a już tym bardziej ją rozumieć. Może jedyny wyjątek to Wisława Szymborska, ale jak to bywa z wyjątkami, one tylko potwierdzają regułę. Mój główny zarzut wobec tej formy wypowiedzi to – zbyt wielka możliwość interpretacji. Co z tego, że pięknie dobrane słowa, doskonałe metafory i alegorie, skoro nigdy nie wie się na pewno, o co tak naprawdę chodzi.

  Nie inaczej jest z poematem „Pieśń nad pieśniami”. Poemat włączony do kanonu Pisma Świętego, jako jedna z ksiąg dydaktycznych, ale niekoniecznie uznawany jest za natchniony. Niejednokrotnie słyszałem opinię, że nigdy nie napisano nic piękniejszego na temat miłości, z czym ja osobiście zgodzić się nie mogę. Bo nawet tak prozaiczny wiersz Franciszka Karpińskiego „Laura i Filon” mnie zdecydowanie bardziej ujął, w którym jest cała gama uczuć towarzyszących miłości – tęsknota, niepewność, obawa, zazdrość czy wreszcie radość. Niemniej, nie mogę nie uznać, że „Pieśń nad pieśniami” jest w jakimś sensie poematem pięknym swymi archaizmami, biorąc przede wszystkim pod uwagę czas, w którym powstał (tu nie ma zgody, ale to bez znaczenia).

  Problem, moim zdaniem, dotyczy różnych interpretacji tego poematu, tej mojej pięty achillesowej. Pierwsza, to interpretacja alegoryczna, która nakazuje traktować opisy fizycznej piękności oblubieńców i ich miłości jako przenośnię miłości Boga – oblubieńca i Izraela – oblubienicy. I tu pojawia się dla mnie problem wręcz niezrozumiały, gdyż fragmentami poemat jest bezdyskusyjnie erotykiem, że posłużę się pierwszymi wersami: „Niech mnie ucałuje pocałunkami swych ust! [Pnp¹,1,2]” lub „Mój miły jest mi woreczkiem mirry, wśród piersi mych położonym [Pnp,1,13]” i jeszcze „Zaiste piękny jesteś, miły mój, o jakże uroczy! Łoże nasze z zieleni [Pnp1,16]”. A to przecież wcale nie koniec. Czy miłość Boga i do Boga może mieć kontekst erotyczny? Gdybym to potwierdził, pewnie zostałbym uznany za heretyka lub, w najlepszym razie, za bluźniercę. 

  Jest jeszcze interpretacja typiczna. Powodowana właśnie obawami o nadmierny erotyzm treści. Z niej ma wynikać podwójny sens, jeden odnoszący się do małżeństwa dwojga ludzi, drugi, do związku wyższego niż ludzkie uczucia. Karkołomna to wręcz sprawa, co nie znaczy, że niemożliwa, ale trzeba nie lada znawcy, aby te rozróżnienia wskazał i uzasadnił. Tak próbowano zinterpretować ten poemat w średniowieczu. Miał to być dialog króla Salomona z jedną z siedmiuset żon (sic!), córką Faraona, tak przedstawiony, że można w nim odnaleźć sens miłości Boga do swego ludu, a także Chrystusa do Kościoła, przy czym warto zaznaczyć, że poemat powstał na długo przed  narodzinami Chrystusa. Tu też widać wyraźnie, jak łatwo manipulować treścią, skoro nawet chrześcijaństwo dostosowało owe alegorie dla swoich potrzeb. Ktoś powie, że przekaz jest ponadczasowy, niemniej skoro nie jest to poemat natchniony, ową ponadczasowość należy rozpatrywać tylko w wymiarze artystycznym.

  Wreszcie trzecia interpretacja tzw. dosłowna, czyli bez doszukiwania się jakiejkolwiek alegorii, pozwalająca uniknąć wszelkich dwuznaczności. Po prostu poemat jest uzupełnieniem wcześniejszych odniesień Pisma Świętego do małżeństwa. I tu pojawia się znów ten sam problem, biorąc pod uwagę fakt, że Salomon miał siedemset żon i jeszcze do tego trzysta nałożnic. Szczerze mówiąc, najbliżej mi do tej interpretacji, choć i tu nie mogę się wyzbyć wątpliwości. Wszystko przez to, że poświęciłem nieco czasu na egzegezę, w której jednoznacznie wskazano na alegoryczne odniesienia do miłości Boga, którą żywi do ludzi.  By nie być gołosłownym, każda pieśń jest w egzegezie kojarzona z losem Izraela i tu posłużę się cytatem, objaśnieniem do pieśni szóstej: „(Pnp 8,5-14) – interpretacja alegoryczna –Izrael:  Nowy obraz powrotu z niewoli (Pnp 8,5). Izrael z natury był narodem lichym i lekceważonym przez inne narody (Pnp 8,8). Jedynie z powodu Jahwe je przewyższał (Pnp 8,10). On to rewindykuje swe wyłączne prawa przeciw władcom Babilonu (Pnp 8,12). Wprowadzenie do Palestyny (Pnp 8,14). Kościół: Obraz zbawienia przez Chrystusa (Pnp 8,5); por. J 14,6; Hbr 4,14nn. Wiersz 8,5ab liturgia stosuje do Wniebowzięcia. Miłość doskonała (Pnp 8,6n). Chrystus płaci wysoką cenę za ludzkość (Pnp 8,12; por. 1 Kor 6,20; 1 P 1,18n). Zgoda Oblubienicy wobec całego stworzenia na uprowadzenie przez Oblubieńca-Chrystusa w „krainę górską", czyli do nieba, z którego przyszedł (Pnp 8,13n; por. 1 Tes 4,17). To zakończenie Pnp ma duże analogie z zakończeniem Apokalipsy. Bieg historii świata dąży ostatecznie do tego spotkania dwojga "JEDYNYCH" i cały najgłębszy sens dziejów jest w tym.”²  I bądź tu mądrym i pisz wiersze, bo w końcu i tak nie wiadomo, czy traktować tekst dosłownie, czy alegorycznie?!

  Reasumując, ja nikogo nie zmuszam do przyjęcia tej, czy innej interpretacji tego poematu, nawet tej, wymyślonej przez siebie. Nie podejmuję się też ocenić, która jest właściwa, i tylko wskazałem, która mi odpowiada. Odpowiada, ale to nie znaczy, że jestem nią zachwycony. Poematem również, bo w treści nużące wydają mi się powtórzenia i nadmierna egzaltacja. Miłość, ta zwyczajna, między dwojgiem ludzi i bez tego jest piękna, im prościej opisana tym bardziej zrozumiała...

Przypisy:
1 - Pnp – Pieśń nad pieśniami
2 - Biblia Tysiąclecia - http://biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=582