Cierpienie

  Ja tego nie robię, nie piszę notek na zamówienie, a jednak ten jeden, jedyny raz odstąpię od tej zasady, gdyż ta tematyka zawsze budzi kontrowersje, ze względu na to, że cierpienie dotyka nas wszystkich niemal bez wyjątku, choć w różnym stopniu. I nie mam tu na myśli li tylko cierpienia fizycznego. Nie wiadomo, które gorsze, bo dziś cierpienie wywołane chorobą czy bólem, da się farmakologicznie, przynajmniej na jakiś czas, złagodzić. Gorzej z psychicznym. Że jest źle, niech o tym świadczy liczba samobójstw, coraz bardziej głośne upominanie się o eutanazję na życzenie, czy wreszcie rozwój działu medycyny pozwalający niwelować ból fizyczny, a i psychiatria w jakieś części pomaga nam znieść cierpienia psychiczno-moralne.

  Ten esej nie o rodzajach bólu, bardziej o jego przyczynach. Zetknąłem się ze stwierdzeniem, które zawsze wywołuje u mnie zdumienie: „to nie Bóg sprowadza na nas cierpienie, za nasze cierpienie odpowiedzialny jest Zły.” Ja, jako ateista, takiego dylematu nie mam. Dla mnie oczywistym jest, że przyczyny cierpienia są dwie. Pierwsza to niedoskonałość nas samych i otaczającego nas świata, druga to niedoskonałość naszej psychiki, przejawiająca się w zadawaniu bólu innym i to nie zawsze z premedytacją. Wróćmy jednak do twierdzenia, na które moja Zleceniodawczyni oczekuje odpowiedzi, inaczej – rzeczowej argumentacji, bo ośmielam się twierdzić, że skoro uważa się Boga za stwórcę wszystkiego, to jest również Stwórcę cierpienia.

  Jak dla mnie, najprościej odpowiedzi poszukać w samej Biblii. Na plan pierwszy wysuwa się, pewnie wszystkim znana, historia Hioba^1,2. Uprzedzę, ja czytałem wiele tekstów, próbujących tą historią udowodnić, że ona niczego innego nie dowodzi, jak tylko wielkości Boga. Karkołomne to wyjaśnienia i zazwyczaj kończą się stwierdzeniem, że ta Księga jest przykładem nieugiętej wiary Hioba w swego Boga, którą należy powielać w naszym, osobistym życiu. Nie złamały jej żadne cierpienia ani żadne nieszczęścia, które..., zsyła na niego Bóg [Ks Hioba 1,20]. Koronnym argumentem jest wystąpienie w tej historii Szatana, którego intrygom ulega Bóg [Ks Hioba 1, 6-12], co już w samo w sobie jest niedorzeczne, gdyż gloryfikuje Szatana do postaci równej Jemu. W nagrodę za wierność Hiob odzyskuje szczęście i bogactwo. Jeśli odzyskuje, to ktoś mu je na jakiś czas odebrał. Podszepty Szatana podszeptami, ale cierpienie na Hioba sprowadza Bóg³. Ta historia dowodzi jeszcze jednej prawdy, której nikt jakby nie zauważa. Jednym z największych mankamentów ludzkiej psyche jest podobno to, że ulega podszeptom Szatana [Ks Hioba 2, 4-6]. Nie powinniśmy mieć z tego powodu żadnych kompleksów, wszak w tej historii Bóg też uległ...

  Przytoczę jeszcze jedną znaną historię biblijną. Dotyczy wyprowadzenia Żydów z niewoli egipskiej. Bóg zsyła cierpienia na lud egipski za winy faraona, który nie chce wypuścić Izraelitów, a którego serce czyni nieugiętym [Ks. Wyj. 9, 12]; [Ks. Wyj. 10 - 1, 20 i 27]. W mnie rodzą się pytania: czy każdy Egipcjanin był winien niewoli Żydów? I czy na pewno odpowiedzialnymi za to było bydło, wszyscy Egipcjanie (plaga wrzodów), czy wreszcie wszyscy pierworodni [Ks. Wyj. 11, 5]? Typowy przykład odpowiedzialności zbiorowej, na domiar wszystkiego, mającej tylko dać szansę Bogu pokazać swoją okrutną moc, choć wcześniej nieraz ją pokazywał w równie okrutny sposób. Tu warto dodać, że historia świata według Biblii zmienia podejście do takiej odpowie- dzialności. W miarę upływu czasu Bóg rezygnuje z tej niezrozumiałej odpowiedzialność zbiorowej na rzecz odpowiedzialności indywidualnej. Kolejny przykład to dzieje Izraela, któremu dostało się za swoje. Fakt, ten lud był niesforny, co chwila wymyślał sobie różnych bożków i spotykała go za to kara w postaci cierpienia i przedwczesnej śmierci. Nie wnikam już w to, czy słusznie i sprawiedliwie w stosunku do winy, nie będę też przytaczał kolejnych odnośników do tekstów Starego Testamentu (polecam Księgę Sędziów), ale to cierpienie zsyła na nich Bóg, który według mojej Oponentki podobno nie jest winny ludzkiego cierpienia. Raz pozwolę sobie ironicznie: a podobno Bóg kocha swoich wiernych poddanych (a nawet i niewiernych) i nie mógłby ich skrzywdzić.

  W Nowym Testamencie cierpieniu przypisuje się już zupełnie inne znaczenie. Nie jest już skutkiem zła, ma być drogą do zbawienia. Tym samym twierdzenie, że cierpienie człowieka to „robota” Złego jest jakby sprzeczna z intencją Boga Jezusa. Ma to swoje logiczne uzasadnienie. Przecież Szatan przez cierpienie ułatwiłby wiernym drogę do wiecznego zbawienia, co nijak ma się do jego intencji. Wabi ludzi obiecankami, szczęściem (nawet Jezusa [Łk 4, 6]), cierpienie odkładając na czas wiecznego pobytu w piekle. Jezus, swoją męką na krzyżu miał udowodnić, że cierpienie jest szlachetne i nie należy go traktować w kategoriach dobra i zła. Jan Paweł II powiedział: „(...) cierpienie jest takim wymiarem życia, w którym łaska odkupienia zaszczepia się w ludzkim sercu głębiej niż kiedykolwiek.”⁴,z czego można wysnuć wniosek, że „cierpienie jest czynnikiem współdziałającym na rzecz większego dobra.”⁵ Takie rozumienie cierpienia jest wymuszone niemożliwością pogodzenia go z działaniem dobrego Boga, bo nie każde cierpienie wynika z winy cierpiącego. Większość cudów Jezusa polega na uwolnieniu od cierpienia niezawinionego, cierpienia, które jest efektem ułomności naszego ciała i rozumu. I tu narzuca się pytanie, jeśli stworzył nas Bóg, to dlaczego tak felernych? Odpowiedź najczęściej jest prosta, choć bardziej niż naiwna. Bóg stworzył nas doskonałymi, to człowiek sam sprowadził na siebie nieszczęście cierpienia. I tu bym polemizował, bo gdyby rzeczywiście uznać, że prarodzice byli doskonałymi, to skąd grzech pierworodny? Człowiek doskonały nie uległby podszeptom Szatana, podobnie jak nie uległ im Jezus.

  Jestem sceptykiem, stąd mnie rozważania biblijne i teologiczne nie przekonują. Człowiek wolny od religijnych przekonań uznaje, że cierpienie jest nieodłącznym elementem życia, i to nie tylko ludzi, którego kwintesencją jest czekająca nas śmierci. Nie uciekniemy od niego, tak jak nie uciekniemy Kostusze. I nie ma w nim nic szlachetnego, ani wzniosłego, ani nie ma w nim Szatana, którym chcemy cierpienie uzasadnić. Jest za to przyczyną rozpaczy, która w ekstremalnym natężeniu prowadzi do samobójstwa. Starożytnych wierzących w jedynego, sprawiedliwego i dobrego Boga, też cierpienie nie omijało. Usiłując wytłumaczyć sobie sens cierpienia, którego właściwie trudno się gdziekolwiek doszukać, zrzucili winę na człowieka i Złego, tak jakby miało to cierpieniu ulżyć lub je usprawiedliwić. Wpadli w pułapkę własnej wiary, bo cierpienie dotyka również ludzi dobrych, zupełnie niewinnych, a niejednokrotnie omija złych i podłych. Wiara usiłuje nadać wszystkiemu wzniosły sens i to przekonanie pokutuje nieraz do dziś.

Przypisy:
1 – Księga Hioba http://biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=431
2  – Wszystkie odniesienia do Biblii dotyczą: http://biblia.deon.pl/index.php
3 – „Działalność szatana w stosunku do ludzi objawia się przede wszystkim w kuszeniu do zła. Zły duch usiłuje wpłynąć na człowieka, na jego wyobraźnię oraz wyższe władze jego duszy”. Jan Paweł II, audiencja generalna 13 sierpnia 1986
4 – cytat za „Nauczanie papieskie”, IV, 2, Poznań 1989, s. 39.
5 – ibidem s. 39