Smutne życie ateisty

  Woody Allen stwierdził w wywiadzie dla „Süddeutsche Zeitung”, że „wiedzie smutne życie, bez nadziei, przerażające i ponure, bez celu i żadnego znaczenia”, jednocześnie dodając, że jest „ścisłym ateistą”. Te słowa zostały natychmiast podchwycone przez wszystkich przeciwników ateizmu. Katolickie media ogłosiły tryumf: „Wiara w Boga to jedynie słuszna droga naszego istnienia. Ten ateista odkrył, że życie człowieka ma głęboki sens, a sens ten daje Bóg, który nas stworzył.”

  Od razu uprzedzę, nie znam treści całego wywiadu jaki udzielił Woody Allen. Według mnie słowa te są wyrwane z kontekstu, bo w innym fragmencie mówi: „Wszystko, co robimy za naszego życia, jest w ostateczności iluzją. Nie będzie już nic z istnienia. Zupełnie nic. Chciałbym się mylić, ale zdrowy rozsądek się temu sprzeciwia. Słońce zgaśnie. Czy nam się to podoba, czy nie.” Rodzi się bowiem pytanie, czy ta wypowiedź ma jakiś związek z gloryfikacją wiary? I drugie, czym jest ów „głęboki sens”? W końcu wiara jest jeszcze większą iluzją. Woody Allen ma prawo do własnej, osobistej oceny swojego życia, ta ocena może być pesymistyczna, nawet jeśli się jest ateistą, ale to nie dowód na to, że wszyscy ateiści muszą podzielać jego zdanie, a szczególnie ów pesymizm. Warto tu przypomnieć, że ten bogaty i sławny człowiek przeżywał w swoim życiu kilka okresów prawdziwej depresji. Jego pesymizm może wynikać z jego osobowości, ale nie przesądzam, nie znam go na tyle. Niestety, choćby nie wiem jak naciągać fakty, wiara też od depresji i zwątpienia nie chroni, rzekłbym jest gorzej, wierzącym grozi również opętanie, a wtedy podobno psychiatra nie wystarcza, trzeba skorzystać z „usług” egzorcysty.

  Jeszcze bardziej zastanawia mnie ów „głęboki sens życia” dostępny tylko wierzącym. Rodzi się we mnie przekorne przekonanie, że ta głębokość jest tak naprawdę tylko głęboko ukryta, tak głęboko, że nikt się jej nie dokopie. Można wierzyć w szczęśliwą wieczność po śmierci, nie zmienia to faktu, że umrzeć trzeba. A ponieważ nie wiemy nic o tym życiu po życiu, trudno się spodziewać, aby zwykłego człowieka to inspirowało. Sam Allen stwierdza dość przewrotnie: „Skoro nie sukces, nie sława, nie pieniądze, to co? Pojawia się pytanie, że być może Bóg, ale ja nie wierzę.” Innymi słowy, jego wątpliwości nie dotyczą problemu wierzyć lub nie wierzyć, bo w Boga, mimo pesymistycznych wniosków, wciąż nie wierzy. Te słowa dotyczą tylko poszukiwania samego sensu. Bo czyż wiara uwalnia nas od chęci posiadania, chęci sławy, chęci sukcesu czy nawet tylko pragnienia chwil szczęścia? Poza kilkoma ascetami w dosłownym tego słowa znaczeniu, ja takich wierzących nie znam, choć oczywiści jest duża rozpiętość tego, co rozumiemy przez sławę, sukces, czy dużą ilość pieniędzy. Nawet stwierdzenie, że chcę osiągnąć tylko tyle by godnie żyć, po pierwsze, wymaga wysiłku, po drugie, jest pragnieniem stricte przyziemnym. Nie ma w tym nic z „głębokiego sensu życia”. Stwierdzenie Woody Allena nie jest więc potwierdzeniem tezy, że sens ludzkiemu życiu może nadać wyłącznie wiara w Boga.

  Woody Allen nawet nie pyta o to, czy Bóg istnieje. Pyta tylko, co ma być naszym sensem istnienia. Niestety, łatwej odpowiedzi nie ma. Cokolwiek osiągniesz, nawet największe zaszczyty, nawet największe bogactwo, zawsze pojawi się pytanie: co dalej? I nie łudź się mój Czytelniku, tam, jeśli to „tam” istnieje, też zadasz sobie kiedyś to pytanie. Nie sposób istnieć cały czas, a już tym bardziej wiecznie, w stanie pełnej ekstazy. Każdy zachwyt ma swój kres, po prostu powszednieje. Każdy zdobyty szczyt generuje chęć zdobycia nowego. Nigdy nie pozbędziemy się końca powstawania nowych pragnień. Czy można zatem mówić, że życie wierzącego jest lepsze od życia ateisty? W pewnym sensie tak, wiara pomaga wielu ludziom żyć i znosić w pokorze przeciwności losu. Coś na wzór Hioba, choć oczywiście w znacznie mniejszej skali. Kiedyś, jeśli nawet nie na tym ziemskim padole, będzie lepiej. Ale odpowiedz Sobie sam, czy ta wiara jest na pewno głęboka i Ty się do zasad danej religii w pełni stosujesz? Jeśli nie, czego ja nie mogę Ci mieć za złe, to znaczy, że Twoja wiara jest powierzchowna, płytka, nieprzemyślana i przypomina samooszukiwanie. Z dwóch postaw wolę szczerego ateistę od powierzchownie wierzącego. Ale z tymi głęboko wierzącymi też nie jest do końca dobrze. Zatraciwszy się w rytuałach, obrzędowości i regułach, które niczemu ziemskiemu życiu nie służą, zapominają o istocie tego życia. Nie jest nią ascetyzm. Przeczytałem, że prawdziwa wiara wymaga wyrzeczenia się wszystkiego, nawet pragnień, łącznie z najbliższymi, gdyż wszystko, co oddala od Boga, powinno się odrzucić. Tym samym „tu i teraz” staje się kompletnie nieistotne, przestaje mieć jakiekolwiek znaczenie. Czy po to rodzimy się na tym świecie? Życie nie ma być czekaniem na wieczność, życie trzeba przeżywać w pełni świadomym miejsca, czasu i zadań przed nami stojących. Można li tylko domniemywać, że to służy „wyższym” celom.

  Nie jest łatwo uznać, że jesteśmy zarówno zupełni nieistotni dla Wszechświata, jak i dla przemijającego Czasu. Ale to może być jednocześnie motorem napędowym do przeżywania tego życia w pełni świadomie, z próbą osiągnięcia satysfakcji, nawet jeśli tylko krótkotrwałej. Jeśli nie spłodziłeś potomka, nie zbudowałeś domu, nie posadziłeś dębu, coś i tak z Twojego działania ma sens, i dla Ciebie, i dla innych. Trzeba tylko uznać pewne proporcje. Z im większej perspektywy patrzysz na siebie, tym znaczysz coraz mniej. Tylko bardzo nielicznym udaje się przetrwać w pamięci innych dłużej niż dwa, trzy pokolenia. Nawet jeśli w ostatecznym rozrachunku nie będę w pełni zadowolony z tego życia, i tak, jako ateista, uważam się za szczęśliwca. Zaistniałem i miałem okazję, na ile to było możliwe, poznać „cudowne” (w cudzysłowie, bo z tą cudownością różnie bywa) miejsce tego zaistnienia.

  Wracając do Woody Allena. Trochę mnie zadziwia. Na jego miejscu, nie znajdując już szczęścia w działaniu na rzecz siebie, mając ku temu takie możliwości jak on, poświęciłbym się uszczęśliwianiu innych, szczególnie tych, których nawet wiara nie chroni przed nędzą i skrajnym ubóstwem.