Jak Kościół chce rozmawiać z ateistami

  Już wspomniałem o książce „Ateizm oraz irreligia i sekularyzacja”. To praca zbiorowa, zawierająca szereg esejów, przede wszystkim na temat sekularyzacji i ateizmu, tu dodam, tylko autorów chrześcijańskich. Trudno tu o ogólną ocenę całości, wszystkie eseje, choć mieszczące się w tematyce tytułu, właściwie dość mocno się między sobą różnią. Odniosę się do jednego, autorstwa Romana Darowskiego, ks. profesora filozofii człowieka na Wydziale Filozoficznym Towarzystwa Jezusowego w Krakowie.

  Tytuł eseju „Kościół wobec zjawiska ateizmu” jest opatrzony wyjaśnieniem, że dotyczy przełomu jaki podobno nastąpił w dziejach Kościoła katolickiego po II Soborze Watykańskim. Przed owym Soborem ateizm jest sprowadzony do tezy negacji Boga, przez co mógł być tylko przez Kościół potępiany. Nikt się nie zajmował zagadnieniem wartości wpływających na stanowisko ateistów, ściślej, nikogo nie interesowały przyczyny rozpowszechniania się ateizmu, już nie tylko w gronie elit intelektualnych. To się miało zmienić podczas II Soboru Watykańskiego. Podobno Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym zawiera najbardziej pełne opracowanie zagadnień związanych z ateizmem. Nie będę się odnosił do całości tego dokumentu, nie czytałem, mogę się opierać li tylko na tym, co pisze ks. prof. Darowski. I tak jest ciekawie, bo to opinia o ateizmie wywodząca się z ustaleń przeciwników ideologicznych ateizmu. Ona a priori odnosi się do dogmatu, że Bóg, powodowany miłością stworzył człowieka i utrzymuje go w istnieniu. Prawda życia ludzkiego polega na uznaniu tej miłości i na powierzeniu się Bogu. Autor uzasadnia konieczność powołania się na ten dogmat twierdzeniem, że ateiści opierają się na karykaturalnym obrazie stosunku między Bogiem a człowiekiem. W tym miejscu już wiem, że cały ten dokument oparty jest na fałszywych przesłankach. Skoro bowiem ateizm neguje istnienie Boga, jak można w ogóle odnosić się do takich relacji? Tę fałszywą przesłankę potwierdza zdanie: „Ateiści odrzucają wytworzony przez siebie obraz Boga, który nie jest Bogiem Ewangelii”¹. Ateista tworzący obraz Boga, nawet jeśli fałszywego, od razu przestaje być ateistą!

  Zgadzam się twierdzeniem ks. Darowskiego, że ateizm odrzuca Boga, między innymi dlatego, że Jego bytu nie da się pogodzić z faktem istnienia zła i cierpienia, również dlatego, że dobro, jakim jest pełny rozwój człowieka, też jest w opozycji do Boga, któremu (to już moja uwaga), zależy nie tylko na rozwoju, ale i na bezwzględnym poddaństwie. Sobór traktuje ateizm jako zjawisko pochrześcijańskie, które dla obrony wartości ludzkich odrzuca religię, z czym też trudno się nie zgodzić. Tenże Sobór przyznaje, przy genezie powstania ateizmu mają również udział „sami wierzący przez swe niewłaściwe wyobrażenie o Bogu, oraz przez wypaczenie obowiązków religijnych, moralnych i społecznych”². To się potwierdza, o czym w mojej osobistej refleksji. Często zaglądam na blogi wierzących i bywam niejednokrotnie rozczarowany. U mnie też dochodzi do ostrych polemik, wynikających z różnic oceny pewnych  konkretnych sytuacji, czasami wydarzeń historyczno-społecznych. Ale jak można się sprzeczać o istotę Boga, szczególnie w kontekście niemożliwości Jego poznania, już nie jako kogoś nieistniejącego, ale właśnie (podobno) istniejącego? Skąd niby się wie, czego On od wierzących chce, która religia jest tą prawdziwą, które obrządki są dobre, a które złe? Adwersarze uciekają się do wersów Biblii, wersów wyrwanych z kontekstu, zapominając, że trudno w niej znaleźć jednoznaczne wskazówki, a jeśli nawet są, zaraz znajdzie się inne, zaprzeczające tym pierwszym. Tym kłótniom towarzyszą osobiste wycieczki i niezbyt przyjemne epitety, ale to już drobiazg.

  Wróćmy do eseju. Autor podkreśla, że „w dziejach Kościoła zdarzały się niewierność, niedociągnięcia i błędy, które skutkowały herezjami, a które stały się punktem wyjścia ateistycznej krytyki religii”³. Do tego trzeba dodać tendencje do supernaturalizmu, z którego wynika przerysowany stosunek sfer kościelnych do rzeczywistości ziemskiej. Ten supernaturalizm sprzyjał atmosferze nieufności wobec świata a nawet ascetycznej pogardy dla natury (szczególnie ludzkiej), dla porządku doczesnego jeśli nie był podporządkowany religii. Dochodzi do paradoksu, konieczności ucieczki od tego świata, jako niezbędny warunek świętej doskonałości. Nie inaczej było w dziedzinie kultury, gdzie supernaturalizm „wyraża się w nieufności do rozumu oraz prymacie teologii nad innymi dziedzinami myśli ludzkiej”⁴. Podobnie w dziedzinach społecznych, poprzez wywieranie wpływu na instytucje państwowe, społeczne i ekonomiczne w celu nadania im charakteru wyznaniowego. To najprościej da się opisać stwierdzeniem, że skoro religia katolicka jest jedynie prawdziwa, dlatego państwo powinno być katolickie. Nikt dziś nie bierze pod uwagę faktu, że takie systemy się nigdy nie sprawdziły.

  Czy II Sobór Watykański coś zmienił? Otóż, na owym Soborze nie podjęto polemiki z ateizmem, przyjęto jedynie, że w stosunku do niego trzeba przyjąć „nową” postawę. Przypatrzmy się tej postawie: „Człowiek jest jedynym na ziemi stworzeniem, które Bóg chciał dla niego samego. (...) Ludzka aktywność, zgodnie z planem Bożym, ma odpowiadać prawdziwemu  dobru rodzaju ludzkiego”⁵. Z tego wynika fakt, że „Kościół posoborowy, tak jak i dawniej, uważa ateizm za błąd i za zubożenie”⁶, bez względu na to, ile ten sam Kościół zawdzięcza ideom świeckiego humanizmu. A te w ogólnym ujęciu to: „(...) unikanie polemiki filozoficznej i zrozumieniu ateizmu w dziedzinie wartości, jakie rodzą się w krytyce Kościoła”⁷. Kościół bije się w pierś za własne błędy, ale jednocześnie... „Należy sobie życzyć, aby także niewierzący uświadomili sobie zmianę postawy Kościoła, by wyciągnęli z niej wnioski i porzucili własne postawy”⁸ (sic!) 

  W symbolicznym ujęciu taka nowa postawa Kościoła katolickiego wobec ateistów przypomina „pasterza”, który z troską chce przygarnąć zbłąkaną owieczkę, mając w jednej ręce krzyż a w drugiej miecz. Tym mieczem pozbawi ateistę wolnego od zabobonów myślenia, a krzyżem odprawi egzorcyzmy.

 

Przypisy:
1 – „Ateizm oraz irreligia i sekularyzm”, praca zbiorowa, Wydawnictwo „Petrus”, Kraków 2011, str. 316;
2 – ibidem str. 318
3 – ibidem str. 318
4 – ibidem str. 320
5 – ibidem str. 322
6 – ibidem str. 323
7 – ibidem str. 326
8 – ibidem str. 326