Zatwardziałe serce

  Ogólnie przyjmuje się pod tym określeniem nazywać ludzi nieczułych na ludzkie nieszczęście i postawę skrajnego egoizmu, niezdolnego do jakiekolwiek identyfikacji ze społecznością, w której się żyje. Niejednokrotnie z przejawem zatwardziałości serca spotykamy się niemal namacalnie, zazwyczaj zdumieni, że taka postawa jest w ogóle możliwa. Jak można być nieczułym na czyjeś cierpienie czy nieszczęście? Ja do tego wątku, w wymiarze ludzkim, jeszcze w tej notce powrócę.

  Natknąłem się na esej ks. Stanisława Gronia SJ zatytułowany podobnie: „Zatwardziałość serca”¹ i przyznam, że dopadły mnie po jego lekturze pewne kontrowersje. Ową zatwardziałość ks. St. Groń widzi przede wszystkim u przeciwników Boga (sic!), choć dostrzega ją też wśród uczniów Chrystusowych, penie nie wśród Apostołów, a u wierzących. Według niego: „Korzeniem zatwardziałości serca jest niewierność i odwrócenie się od Pana.”² Już to zdanie budzi mój wewnętrzny sprzeciw, bo w moim rozumieniu skrajny egoizm nie wynika ani z braku wiary, ani z jej posiadania. Chyba, że o pełnym dobroci sercu możemy mówić tylko w kontekście głębokiej i bezgranicznej miłości do Boga, ale wtedy mamy do czynienia z nadużyciem i manipulacją. Potwierdza to jego charakterystyka człowieka odwracającego się od wiary w Boga: „Żyje jakby we własnym świecie, nie dopuszczając do swych uszu i do kamiennego serca racji rozumowych. Często trwa w grzechu zakłamania i buntu. Taki człowiek jest uparty, usidlony złem, które zabiera mu częściowo jego wolność. On kocha siebie miłością egoistyczną, a nie kocha Boga i bliźniego. W ten sposób zdąża do śmierci!”. Chciałoby się rzec w tym miejscu – wielkie słowa. Szkoda tylko, że nieprawdziwe. Jeśli wyznacznikiem dobroci serca ma być miłość do Boga, to ja dziękuję, to ja przepraszam, ale coś tu jest nie tak! W dodatku i tak każdy z nas, bez względu na swój egoizm, zdąża do śmierci. Wiem, wiem, śmierć fizyczna wszak nie ma być śmiercią duszy, ale to akurat opiera się li tylko na pobożnym życzeniu. W dodatku największym kłamstwem tego stwierdzenia jest fakt, że każdy z nas, bez względu na wiarę czy niewiarę i tak posiada pewną dozę egoizmu, który wypija niemal z mlekiem matki.

  Na nieszczęście ks. St. Groń przywołuje biblijną przypowieść o faraonie z zatwardziałym sercem, który nie chciał wypuścić Żydów z Egiptu. A to według mnie najbardziej kontrowersyjna przypowieść Starego Testamentu. Ks. Wyjścia [7, 3-4] mówi: „Ja zaś uczynię [podkreślenie moje] nieustępliwym serce faraona i pomnożę moje znaki i moje cuda w kraju egipskim.”³ Siedem plag egipskich nie było w stanie skruszyć zatwardziałego serca faraona tylko dlatego, że to Bóg uczynił takim jego serce. (sic!) Tu dygresja. Czytałem wiele prób wyjaśnień tego kontrowersyjnego fragmentu. Najbardziej prostym i zrozumiałym wydaje się być stwierdzenie, że faraon nie był przecież bez winy. Tylko jak to się ma do słów Jezusa: „Kto z was jest bez grzechu, niech pierwszy rzuci kamieniem.” [J. 8 – 7]⁴ I tu pojawiają się słowa ks. St. Gronia już najbardziej zdumiewające: „Bóg zawsze pragnie dobra dla człowieka i nie można Mu przypisać chęci szkodzenia mu. Nie kieruje się On też żadnym kaprysem w swoim postępowaniu.” W Starym Testamencie znajdziemy kilkanaście przykładów przeczących temu stwierdzeniu i żadna egzegeza nie jest w stanie obronić ich jednoznacznego przekazu.

  Jednym, dającym się w miarę sensownie wytłumaczyć „grzechem” niewierzących jest to, że nie wierzą. W pozostałych kwestiach życia doczesnego w niczym nie różnią się od wierzących, choć i tu mam pewne wątpliwości. Altruizm tych pierwszych wynika z pobudek czysto człowieczych, dla drugich, motywacją może być bardziej, choć nie musi, chęć przypodobania się Bogu, by nie użyć bardziej dosłownego stwierdzenia – kupowanie wiecznego zbawienia. Właściwie pobudki altruizmu nie powinny mieć znaczenia, ważny jest wszak efekt, a jednak, gdybym miał wybierać, wybrałbym niewierzącego altruistę. Czy wiara, nawet bardzo głęboka, chroni przed zatwardziałością serca? Jeśli wolno mi mieć własne zdanie, śmiem twierdzić, że bynajmniej. Mieliśmy z tym do czynienia nie tak dawno, a nawet wciąż ten problem nas drąży, choć jakby już mniej. Rzecz dotyczy islamskich uchodźców. To właśnie środowiska narodowo-katolickie najgłośniej wyrażały swój sprzeciw wobec pomocy tym sponiewieranym przez los ludzi. I nie przekonają mnie obawy o zagrożeniach jakie się z tym wiązały, bo to idealnie wpisuje się w starotestamentową przypowieść o faraonie, którego serce Bóg uczynił zatwardziałym. Można by śmiało uciec się do przewrotnego porównania: Bóg uczynił serca polskich katolików zatwardziałe.

  I już ostatnia dygresja, stojąca w niejakiej sprzeczności do wywodów z poprzedniego akapitu. Mam bowiem pytanie: czy aby pewna forma egoizmu nie jest konieczna do przetrwania człowieka w tym dość zawiłym świecie? Jest taka postawa, którą się zwie asertywnością – przyznam szczerze, znana mi od niedawna, a będąca jak zawór bezpieczeństwa dla naszej psychiki. Ma kapitalne i pozytywne znaczenie w stosunkach międzyludzkich. Gdybym dziś był jeszcze wierzącym, wydaje mi się, że taka postawa byłaby również adekwatna w relacji: człowiek – Bóg. Właściwie nie odkrywam Ameryki, bo mam takie przypuszczenia, że jest stosowana przez znaczną część wierzących, choć pewnie nieświadomie. 

  Wyjaśnienie. Można uznać, że ta polemika z ks. St. Groniem jest zbyt tendencyjna i ja się od takiego stwierdzenia nie zamierzam uchylać. Rzecz w tym, że nic mnie tak nie drażni, jak publiczne oskarżanie niewierzących o największe zło tego świata. Nie jestem w stanie zrozumieć, skąd taka zaciekłość  i to ze strony kapłanów, tym bardziej, że wynika ona bardziej z chciejstwa niż racjonalnej oceny rzeczywistości. To mi idealnie pasuje do sytuacji, gdy złodziej krzyczy: łapać złodzieja!

Przypisy:
1 - http://www.katolik.pl/zatwardzialosc-serca,26335,416,cz.html

2 - jeśli nie wskazałem inaczej, wszystkie cytaty pochodzą z wyżej wymienionego artykułu

3 - http://biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=57

4 - http://biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=347