Rozczarowanie

  Na portalu katolik.pl przeczytałem wywiad* z psychiatrą, panią Elżbietą Sulik. Rzekłbym, dla mnie „bomba”. Bo psychiatra to w końcu nie byle kto, to człowiek, który zajmuje się zakamarkami naszej duszy, bo w moim odczuciu dusza to nasze własne „ja”.

  Nie będę się uciekał do cytatów, kto chce, niech sam przeczyta. W olbrzymim skrócie; pani B. Sulik mówi, że najważniejszym było dla niej poznanie świata i szukanie jakiegoś „centrum”, którym był początkowo dla niej drugi człowiek. Gdy się nim rozczarowała (?) to poszukiwanie skierowała na Kogoś większego niż człowiek. Aby nie było wątpliwości, to rozczarowanie drugim człowiekiem, nie miało nic wspólnego z wykonywanym zawodem. I przyznam szczerze, że to wyznanie pani E. Sulik mnie zdumiało, może właśnie dlatego, że jest psychiatrą.

  W końcu nie kto inny jak właśnie psychiatra powinien mieć świadomość tego, że to nasze „ja”, czyli ta nasza dusza, ma wiele mrocznych zakamarków. Śmiem twierdzić, że mamy te mroczne zakamarki zapisane w genach, lub jak kto woli, wypijamy je z mlekiem matki. Człowiek nigdy nie był i nigdy nie będzie istotą doskonałą. W tym właśnie jest jego największy urok. Nie jestem w stanie wyobrazić sobie życia wśród ludzi idealnych, zupełnie bez skazy, pięknych nie tylko na ciele ale szczególnie na duszy. Nie byłoby do czego dążyć, żadnej motywacji do doskonalenia się, stagnacja, która groziłaby samounicestwieniem. Kształtowanie swojej, już przecież idealnej osobowości, nie miałoby sensu. Nawet dla wierzących w tego Kogoś byłoby to tylko czekanie na przejście w inny wymiar, gdzie przecież nic by się nie zmieniło. Przynajmniej w obszarze własnego „ja”.

  Jeśli coś nas ciągnie do bliskości z innym człowiekiem, to jest tym przede wszystkim tajemnica jego osobowości, próba skonfrontowania własnych zalet i ułomności z zaletami i ułomnościami drugiej istoty i to na każdym poziomie wzajemnych stosunków – rodzina, znajomi, przyjaciele, kochankowie. Próbujemy poznać i zrozumieć, mając świadomość, że tak naprawdę nigdy celu nie osiągniemy. Podziwiamy zalety i usiłujemy zrozumieć, zaakceptować wady. Z różnym skutkiem, ale to jest w tym właśnie najbardziej fascynujące.

  Jak to się ma w stosunku do tego Kogoś? Tego, na Kogo swe zainteresowania skierowała pani E. Sulik? Są tylko dwie możliwości. Pełna akceptacja, bo przecież ten Ktoś ma być absolutnie doskonałym, choć z definicji niemożliwym do poznania. Tym samym wykluczamy a priori jeden z elementów człowieczego działania – prób poznawania i zrozumienia. Nasze poznanie kończy się na tym, co zapisane w świętych księgach, znane nawet tylko wyrywkowo, nauce kilku, kilkunastu modlitw i przestrzeganiu nakazów i zakazów, które nie zawsze musimy rozumieć. Druga możliwość to próba poznania i zrozumienia, która musi się zakończyć klęską. Nie zrozumiemy dlaczego Jego dzieło jest tak dalece niedoskonałe, pełne cierpienia i zła, które wcale nie muszą wynikać z grzechu pierworodnego. Ten świat był niedoskonały, pełny cierpienia i zła na długo zanim na nim pojawił się człowiek. Innymi słowy, można się jeszcze bardziej rozczarować niż postępkami drugiego człowieka, po którym możemy się niedoskonałości spodziewać.

  Pani E. Sulik stwierdza, że człowiek, który próbuje stać się istotą doskonałą, prędzej czy później musi doznać porażki, która prowadzi do nihilizmu. Ja w zasadzie się z tym zgodzę, pod warunkiem, że ktoś nie pojmuje, że doskonałości w wydaniu człowieczym po prostu nie ma. Dążenie do doskonałości nie musi oznaczać, że powinniśmy ją osiągnąć. Nikt nas zresztą do tego nie zmusza. I nie rozumiem, jak psychiatra może uważać, że tę doskonałość trzeba w końcu zdobyć?

  Dość istotnym w kontaktach między ludźmi jest dialog, bez którego nie moglibyśmy mówić o żadnej społeczności. Ba, dialog ma wręcz tę kapitalną zaletę, że pozwala nam się oderwać od własnego „ja” i po części koncentrować się na innej osobie, pozwala odnieść nasze wartości do wartości uznawanych przez innych. Pani E. Sulik też to dostrzega. Tymczasem modlitwa, którą nie sposób nazwać dialogiem, jest wręcz czyś odwrotnym. Zmusza nas na koncentracji na sobie. Ten Ktoś jest w niej właściwie bez znaczenia, nie odpowie nam ani słowem, ani tym bardziej żadnym gestem, który w dialogu też ma swoje znaczenie. Ten Ktoś jest tylko naszą projekcją, odbiciem naszego własnego, wyidealizowanego „ja”, co jeszcze bardziej potęguje kierowanie się na siebie. To w skrajnych wypadkach może, co najwyżej, skutkować mistycyzmem. I tu na myśl przychodzi mi postać Justyny Kowalskiej, która w tym zwróceniu się na siebie osiąga szczyt absurdu, czego dowodem są jej „Dzienniczki”. Moja bohaterka, pani E. Sulik dowodzi, że poprzez modlitwę można stawiać pytania Bogu (tu się zgadzam) i ona wie, że Bóg jej może odpowiedzieć, co dla odmiany wprawia mnie niemal w osłupienie. Czyżby posiadła telepatyczne zdolności, czy też mistycyzm jest również jej udziałem?

  Jeszcze raz podkreślam, jeśli uznajemy, że modlitwa jest rodzajem dialogu, to ten dialog jest projekcją tylko naszych myśli. Jeśli człowiek ma w miarę przyzwoitą wyobraźnię, może rozmawiać z każdym nieobecnym, ba, nawet ze zwierzętami i przedmiotami. O tym psychiatra powinien wiedzieć i wie. W pewnych, skrajnych przypadkach, taki dialog z innymi postaciami, zwierzętami i przedmiotami, jednoznacznie określa się jako jednostkę chorobową...

* - http://www.katolik.pl/o-zyciu-czlowieka-i-psychologii-komunikacji,25233,416,cz.html