Ewangelie synoptyczne

Miał być felieton, ale po zapoznaniu się z treścią „Strażnicy” uznałem, że nie jest warta zachodu. Miałem wrażenie jakbym w jakimś zakresie studiował scjentologów. Wracam więc do przerwanego cyklu esejów.

  Jako człowiek wierzący (w czasie przeszłym) nigdy nie odczuwałem potrzeby bliższego zapoznania się z Ewangeliami. Wystarczyły mi te fragmenty, na które powoływali się księża w swoich kazaniach, katecheta na lekcjach religii, czy publikacje na temat wybranych ich fragmentów. Wszystko było jasne i proste, a skoro tak twierdzili znawcy, autorytety religijne, nie miało sensu szukanie dziury w całym.*

  Dopiero, gdy w związku ze smutnymi życiowymi doświadczeniami, pojawiły się trudne i natrętne pytania, poradzono mi, abym zajął się lekturą Ewangelii, bo tylko tam będę mógł znaleźć odpowiedź. Cóż, skłamałbym, gdybym stwierdził, że wszystko nagle się rozjaśniło. Byłem wręcz zdegustowany, może nie tyle sensem, nie tyle samą treści, ile jej formą, daleko niezrozumiałą dla miłośnika literatury klasycznej i współczesnej, za jakiego się miałem. Archaizm języka Ewangelistów był wręcz nie do strawienia, o co miałem pretensje nie tyle do nich, co do siebie samego za to, że nie potrafię się nimi zachwycać. Podobnie było zresztą z Iliadą i Odyseją Homera, czy Eneidą Wergiliusza. Niby piękne historie ale przez archaiczny język – odpychające. To mi pozostało do dziś, bo na przykład teksty M. Wańkowicza, do których czasami wracam, już nie pochłaniam z takim zachwytem, jak ledwie czterdzieści lat wstecz, a co dopiero teksty sprzed dwóch tysięcy lat.

  Moja kuzynka, osoba głęboko wierząca, była wręcz oburzona moimi pierwszymi refleksjami na temat Ewangelii. Zostałem przez nią określony mianem tępego matoła, skoro nie znajduję Prawdy i nie potrafię się tymi tekstami zachwycać. I byłem jej gotów przyznać rację. Jedną z moich bezspornych a zarazem szpetnych wad, jest moja upartość. Doszedłem do wniosku, że skoro tylu ludzi znalazło w tych Księgach Prawdę i się nimi bezgranicznie i bezkrytycznie zachwyca, pozostaje mi tylko znaleźć klucz-wytrych do zrozumienia tych tekstów. Wróciłem do lektury od nowa, tym razem posiłkując się dostępnymi pomocami, czyli objaśnieniami do tekstów, co wtedy wcale nie było takie proste. Net wtedy raczkował, był drogi i mało dostępny. Pozostawały biblioteki, jak na ironię, też niezbyt bogate w potrzebne mi objaśnienia. Skłamałbym, gdybym to nowe czytanie nazwał studiami. Nic z tych rzeczy, ja tylko szukałem zrozumienia, ale o zgrozo!, wtedy po raz pierwszy zacząłem postrzegać Ewangelie już odrobinę inaczej, ściślej, przez rys historyczny ich powstania. Dotarło do mnie, że nie wszystko jest takie, jakie tym tekstom się przypisuje, nie wszystkie wersy są autorstwa tych, którzy poszczególne Ewangelie pisali. O błędach i fałszerstwach kopistów już nawet nie wspomnę. A to, niestety, zaczynało determinować mój odbiór samej treści w nich zawartych. O takich efektach ponownej lektury, z pewnych oczywistych względów, już kuzynce nie miałem odwagi się zwierzyć.

  Uświadomiłem sobie, już nieco później, że wszystkie cztery Ewangelie jednak dość mocno różnią się między sobą. W pewnym sensie jest to zrozumiałe, gdyż autorzy są inni, niemniej teksty różnią się też faktograficznie. Najbardziej zdumiewająca jest różnica dotycząca credo samej wiary w Chrystusa, czyli opisu Jego zmartwychwstania. Można to złożyć na karb tego, że żaden z Ewangelistów świadkiem wspomnianego zdarzenia (zmartwychwstania) nie był. Niemniej dowodzi to dość mocnego (mojego) przekonania, że wieści o tym fakcie rozchodziły się „pocztą pantoflową”, która słynie z przekłamań, nawet nieświadomych. Ja posłużę się tylko przykładem Ewangelii św. Marka, cechującej się tym, że jego opis jest najmniej kwiecisty, najbardziej surowy i prosty. Otóż, najstarsze manuskrypty tej Ewangelii, pochodzące z IV wieku n.e. kończą się tekstem: „One wyszły i uciekły od grobu; ogarnęło je bowiem zdumienie i przestrach. Nikomu też nic nie oznajmiły, bo się bały. [Mk 16 8]” (za Biblią Tysiąclecia). Pozostała część rozdziału szesnastego, ta o Jezusie po zmartwychwstaniu, została dopisana ponad trzysta lat później, posiłkując się Ewangelią św. Łukasza. Pikanterii dodaje fakt, że św. Łukasz Ewangelista pisał swoje teksty, między innymi, w oparciu o Ewangelię św. Marka.

  Przyjmuje się jako dogmat, że Ewangelie są pismem natchnionym i nie mam zamiaru tego podważać. Mnie, już niewierzącemu, to w niczym nie przeszkadza, bo też i nie dotyczy. Narodziły się wtedy (gdy wierzyłem) jednak dwa niepokojące pytania bez odpowiedzi:
Skoro są natchnione, skąd taki problem z tłumaczeniem? Bo większość wątpliwości i niejasności, co do znaczenia poszczególnych przekazów, najczęściej tłumaczy się niedoskonałością przekładów.
Dlaczego Jezus sam nie pozostawił po sobie żadnych pism? Już nie chodzi o jakąś kronikę, czy pamiętnik. Skoro był Bogiem, synem Boga, pewnie wiedział, jak wszystko się skomplikuje w odczycie i interpretacji Ewangelii. Pewnie też wiedział, jak ludzie bardzo różnie będą odbierać Jego podobno prosty ustny przekaz, bo swe słowa kierował przede wszystkim do prostego ludu.

  Brak tego przekazu próbowali uzupełnić nie tylko czterej uznani Ewangeliści, gdyż ledwie dwadzieścia lat po śmierci Jezusa już powstawały spory wokół Jego nauk. I choć uznaje się te cztery Ewangelie za natchnione, nie zapobiegło to powstawaniu, na przestrzeni całych dwóch tysięcy lat istnienia chrześcijaństwa, licznych herezji, ogromnej ilości sekt i znaczących rozłamów w samym Kościele. Jedyny wniosek, jaki byłem w stanie wyciągnąć z tej lektury był dość zaskakujący, nawet dla mnie samego. Nie należy szukać w tych Księgach jakieś uniwersalnej prawdy. To tylko osobiste odniesienia, (tu już mam na myśli tylko Ewangelie synoptyczne) do tylko prawdopodobnych wydarzeń, fakt, że czasami pięknych swym opisem, czasami ze zrozumiałym przekazem moralnym, ale zawsze subiektywnych, nie tylko w odniesieniu do samych Ewangelistów, ale również do kopistów, dopisywaczy i tłumaczy. I choć to może wydać się bluźniercze (nie to jest moim zamiarem), dziś można uznać, że te Ewangelie są po prostu, w jakimś sensie skażone. Nie zaprzecza to istnienia Jezusa i temu, że był prekursorem nowatorskiego podejścia do starej religii.
W moim odczuciu, cały Nowy Testament jest napisany przez „partię” zwycięzców, efektem przekonania (by nie napisać fałszerstwa), że to, co głosił Jezus, a interpretował św. Paweł, jest nowatorską kontynuacją judaizmu, a nie jego zaprzeczeniem.** Zwycięzców się nie sądzi. 

  Ewangelia wg św. Jana dość istotnie odbiega od pozostałych. Jej należy się osobny esej.

Przypisy:
* - powinienem wyjaśnić, bowiem często spotykam się z zarzutem: po co ja, dziś ateista, w ogóle zajmuję się tym tematem? Ten zarzut wydaje mi się nie tyle niestosowny, co zupełnie chybiony. Znam wiele osób, które interesują się science fiction, fanatsy czy mitologią. Nikt nikomu z tego powodu żadnych zarzutów nie czyni. Ja na tej samej zasadzie traktuję dziś religię. I druga sprawa, wszystkie opinie zawarte w tekstach tego cyklu są opiniami subiektywnymi i nikomu nie narzucam konieczności przyjmowania ich jako „prawdy objawionej”.
** - ostatni wniosek zaczerpnięty z: „Królestwo” Emmaneul Carrѐre, Wydawnictwo Literackie, Warszawa 2016, str. 302