Dekalog i wolna wola

  Nie będę opisywał historii powstania Dekalogu, ani przytaczał jego treści, gdyż jak mniemam, większość moich Czytelników jest doskonale obeznana, i z tą historią, i z jego treścią. Zwykło się mówić, że Dekalog to fundament moralny nie tylko wierzących, ale wszystkich ludzi, żyjących na ziemi, przynajmniej od chwili, gdy Bóg przekazał go Mojżeszowi. Po części jestem w stanie się z tym stwierdzeniem zgodzić, przynajmniej jeśli mowa o fundamencie i tylko w dość ogólnym ujęciu. Nie zamierzam się też kłócić o autorstwo. Kto chce, niech wierzy, że autorem jest Bóg, dla mnie z oczywistych powodów jest to nie do przyjęcia, tyle, że dla dalszej treści tego krótkiego eseju, nie ma to żadnego znaczenia. 

  Najczęściej spotykam się z opinią o uniwersalizmie Dekalogu, o jego ponadczasowości i niespotykanej mądrości. Ma być zbiorem wskazówek moralnych, jak mamy żyć i czego przestrzegać. I w tym miejscu, jeśli tylko odrobinę się zastanowić, zaczynają się przysłowiowe schody. Większość wierzących traktuje Dekalog niemal jak kodeks, którym nie może być, gdyż jest zbyt ogólny, powiedziałbym, że wręcz stanowczo za mało precyzyjny i w większości przykazań już niestety nieaktualny, szczególnie dla chrześcijaństwa. Mam na myśli zakaz tworzenia wizerunków Boga i świętowania soboty, jako dnia odpoczynku. Wiem, chrześcijaństwo ma swoją wersję Dekalogu, tu jednak rodzi się moje zdumienie, bo skoro wolno zmieniać wolę Boga, to dlaczego z takim uporem każe się we wszystkim, bez wyjątku, do niego stosować? A tak, jest „wolna wola”, słowotwór wytrych, która ma wszystko tłumaczyć. O tym później.

  Wrócę jeszcze do pierwszych trzech przykazań. Jeśli przyjąć, że niewierzący, lub wierzący inaczej, może się do niech nie stosować, dlaczego miałby uznawać pozostałe już za zdecydowanie słuszne? Posłużę się kilkoma przykładami mogącymi budzić kontrowersje:
Czcij ojca swego i matkę swoją – niby jasne, ale jak traktować to przykazanie, gdy miało się to „szczęście” urodzić się w rodzinie patologicznej? Czy sam fakt spłodzenia jest dostatecznym powodem do szacunku wobec sadysty, przestępcy, zbrodniarza, alkoholika, matki porzucającej dziecko lub o nie niedbającą? I jak to się ma do słów Jezusa nakazujących porzucenie rodziny dla wiary „Będziesz miał w nienawiści (...)” [Łk 14,26]?
Dalej, owo sławetne „nie zabijaj”, kiedy wbrew temu przykazaniu w następnych rozdziałach Pisma Świętego, Bóg nakazuje zabijać, wręcz dostarczając precyzyjną instrukcję (sic!?) Jest jeszcze gorzej. O ile Watykan uznał, że kara śmierci jest niedopuszczalna, o tyle Katechizm KK, wciąż dopuszcza możliwość jej zastosowania. 
Jak ma się przykazanie „nie cudzołóż” do historii Abrahama, Dawida czy Lota, tego ostatniego uznanego przez św. Pawła za sprawiedliwego? 
Jak się wreszcie mają przykazania o niepożądaniu żadnej rzeczy bliźniego, skoro Autor tego przykazania każe zniewolić kobiety i dzieci wrogów Izraela i zabierać ich dobytek? A te nakazy miały miejsce już po przekazaniu wybranemu narodowi Dekalogu. 
I od razu odpowiem na zarzut, że być może traktuję Biblię, zbyt wybiórczo.  Otóż, wszystkie przypadki łamania przykazań są zawarte w tej samej świętej Księdze i stanowią jej integralną część, mającą status Księgi objawionej. W całości i bez wyjątków!

  Przyjrzyjmy się pojęciu „wolnej woli”. Ta wolna wola, o czym już niejednokrotnie pisałem, to po prostu jakiś niezrozumiały mit. Oczywiście, mamy prawo wyboru, jednakże pod dwoma zasadniczymi warunkami. Po pierwsze, musimy liczyć się z konsekwencjami, które ten wolny wybór determinują i ograniczają. Drugim warunkiem jest ograniczoność naszych możliwości. Nawet gdybym chciał, nie wszystko mogę, co by mi się zachciało. Najczęściej jednak spotykam się ze stwierdzeniem: Bóg dał ci wolną wolę, abyś mógł w Niego nie wierzyć (sic!), które czasami doprowadza mnie do rozpaczy. Nie dlatego, że mogłoby być prawdziwe, a dlatego, że kompletnie nielogiczne. Można by wysnuć z tego stwierdzenia wniosek, że jeśli w Niego uwierzę, pozbywam się wolnej woli, lub inny, dawanie takiej wolnej woli jest jej jakby odebraniem, gdyż muszę przyjąć a priori, że ją otrzymuję od bytu, którego istnienie jest dla mnie nierealne i niemożliwe. Innymi słowy, to nic, że nie wierzysz, ale uwierz w to, że Ten, w którego nie wierzysz, obdarzył cię wolną wolą. To tak jakby mi ktoś powiedział, że mam się napić wody w oazie na pustyni, która jest tylko fatamorganą. Jeszcze inaczej, rób co chcesz, ale pamiętaj, cokolwiek zrobisz i tak poniesiesz karę. Ja mogę wybrać: czy dziś na obiad będę jadł placki ziemniaczane, czy nadziewaną truflami przepiórkę, ja mogę się upierać, że dwa dodać dwa to pięć, ale czy takim wyborom należne jest religijne znaczenie wolnej woli? Wybór wiary lub niewiary jest osobistą decyzją każdego z nas, a nie dany nam przez kogoś. Jeśli ktoś ma wątpliwości niech  przeczyta preambułę do Dekalogu: „Jam jest Pan, Bóg Twój (...)” i trzy następne przykazania (resztę zresztą też) w wersji katolickiej. Zawarte w nich słowa przeczą istnieniu „wolnej woli”.

  Reasumując. Jeśli Dekalog ma być wskazówką naszej moralności, to ja w pewnym, dość ograniczonym zakresie, jestem w stanie to uznać. Jednak musimy sobie zdać sprawę z prostego faktu, że podobnie jak życie na tej ziemi, nasza moralność też podlega procesom ewolucji. Trzeba mieć świadomość tego, kiedy Dekalog powstał i jak bardzo tamte czasy różniły się od obecnych, trzeba sobie też uzmysłowić, że ta moralność jest w dużym stopniu uzależniona od warunków bytowych i kulturowych, podlegających stałym zmianom, a co jednocześnie i paradoksalnie pozbawia Dekalog przymiotnika uniwersalności. Zresztą nie tylko Dekalog, ale cały przekaz Biblii trudno uznać za uniwersalny. Oczywiście, można czerpać z Dekalogu i Biblii inspiracje, i tak się właśnie dzieje, czego ja nie zamierzam negować, ale podkreślam – tylko inspiracje. Pismo Święte jest de facto zbiorem zasad moralnych, tyle, że w przeważającej większości, już nieaktualnych w swym pierwotnym znaczeniu, i co mało kto chce zauważyć, w wielu przypadkach sprzecznych ze sobą. I tu zawsze posługuję się najbardziej klasycznymi przykładami – cudzołóstwa, niewolnictwa i zaborczych wojen, kiedyś przecież w pełni usankcjonowanych wiarą i religią.